Mùa bão Đại Tây Dương năm 2025 cho đến nay là một lời nhắc nhở đối với những người trong ngành về việc các dự báo dài hạn nếu đứng riêng lẻ có thể thiếu độ tin cậy như thế nào. Các dự báo ban đầu cho thấy đây sẽ là một năm có khả năng bão hoạt động mạnh trên mức trung bình, nhưng nửa đầu mùa bão lại bất ngờ yên ả và trầm lắng. Sau đó tình hình thay đổi đột ngột với sự bùng phát của các cơn bão mới. Các khoảng lặng dài kéo dài trong quá trình hình thành bão đã nhanh chóng bị thay thế bởi các giai đoạn phát triển dữ dội trong thời gian ngắn — một nhịp điệu bất ổn, gián đoạn mà nay đã trở nên quen thuộc trên toàn khu vực Đại Tây Dương.
Đối với các nhà khai thác tàu và công ty bảo hiểm, đây không chỉ là một hiện tượng khoa học đáng chú ý. Khi một nhiễu động nhiệt đới có thể mạnh lên từ một vòng xoáy mờ nhạt thành một cơn bão lớn chỉ trong vài ngày, khoảng thời gian để lập kế hoạch và khả năng giảm thiểu tác động của chúng bị rút ngắn đáng kể. Các tuyến đường, lịch trình ghé cảng, và thậm chí cả lịch làm việc của thủy thủ đoàn đều có thể bị ảnh hưởng bởi tốc độ của những thay đổi đó. Như Mathew Dib (CMet, FRMetS), Giám đốc phụ trách hoạt động Hàng hải tại Pole Star Global, giải thích: việc trang bị các công cụ phân tích dữ liệu thông minh (appropriate data intelligence tools) có thể giúp giảm thiểu sự bất ổn và hỗ trợ đưa ra các quyết định nhanh hơn, chính xác hơn cho những người đang hoạt động trên biển.
Tính đến cuối tháng 9 năm nay, đã có chín cơn bão hình thành được đặt tên, trong đó ba cơn bão đạt cấp cuồng phong (major hurricanes). Erin và Humberto đều đạt cấp độ 5 khi di chuyển trên vùng biển rộng, trong khi Gabrielle đạt đỉnh cấp độ 4. Mặc dù vậy, tổng số cơn bão hoạt động vẫn thấp hơn đáng kể so với dự báo trước mùa bão, vốn dự kiến khoảng 14 đến 19 cơn bão.
Trong những tháng đầu mùa (từ tháng 6 đến tháng 8), khu vực Đại Tây Dương nhiệt đới đã bị bao phủ bởi không khí khô, bụi thổi từ sa mạc Sahara về phía Tây. Điều này có tác dụng hạn chế đối lưu (limiting convection), ngăn cản các hệ thống nhỏ hơn trong việc tích lũy đủ độ ẩm cần thiết để phát triển thành bão lớn hơn.
Một yếu tố khác là sức gió đứt mạnh theo chiều thẳng đứng (strong vertical wind shear), làm xé toạc lõi bão trước khi chúng kịp hình thành hoàn chỉnh. Kết quả là, hầu hết các hệ thống suy yếu hoặc chuyển hướng ra biển, không gây thiệt hại đáng kể. Chỉ có Barry ở Mexico và Chantal gần Đông Nam Hoa Kỳ là tạo ra ảnh hưởng đáng kể khi đổ bộ.
Sự khác biệt giữa dự báo và thực tế này đã khiến một số người quan sát chủ quan (false sense of security), cho rằng mùa bão sẽ tiếp tục ôn hòa. Nhưng gần như chỉ sau một đêm, mô hình thời tiết đã đảo chiều hoàn toàn: Ba xoáy thuận nhiệt đới – Humberto, Idalia và Jose – xuất hiện chỉ trong mười một ngày, đóng vai trò như một lời nhắc đanh thép rằng sự yên ả tạm thời trên Đại Tây Dương có thể nhanh chóng nhường chỗ cho hoạt động dữ dội và tập trung.
Các Yếu Tố Khí Quyển Đằng Sau Sự Thay Đổi
Nhiều yếu tố chồng chéo đã giải thích cho sự chuyển biến đột ngột từ các giai đoạn bình lặng sang những đợt bùng phát năng lượng dữ dội. Trước hết, dao động Madden–Julian (MJO), hiện tượng khí quyển luân phiên giữa các pha thúc đẩy hoặc kìm hãm đối lưu, đã ở trạng thái bất lợi cho Đại Tây Dương trong phần lớn mùa hè. Khi MJO chuyển sang pha hoạt động mạnh hơn vào tháng 9, nó đã cung cấp năng lượng cho các hệ thống đang hình thành, khiến các cơn bão xuất hiện liên tiếp.
Cũng vào khoảng thời gian này, hiện tượng La Niña đang phát triển bắt đầu làm giảm cường độ gió tầng cao trên khắp lưu vực.Trong những năm La Niña, tầng đối lưu thường ổn định và ít gió đứt hơn, khiến các cơn bão duy trì cấu trúc thẳng đứng và có điều kiện để tăng cường độ nhanh chóng. Thêm vào đó là nhiệt độ mặt nước biển cao hơn mức trung bình từ 1°C - 2,5°C, môi trường cho quá trình tăng cường độ nhanh chóng (rapid intensification) đã hội tụ đầy đủ.
Một yếu tố khác cũng đáng chú ý là vành đai bụi Sahara đã dịch chuyển về phía bắc khi mùa thu đến gần. Với lượng không khí khô giảm bớt và độ ẩm tăng lên tại khu vực phát triển chính, các nhiễu động nhiệt đới cuối cùng đã tìm thấy “nguyên liệu” cần thiết để phát triển mạnh mẽ hơn.
Các con số cho chúng ta thấy điều gì
Tính đến giữa tháng 9, chỉ số Năng lượng Bão Tích lũy (ACE) đạt khoảng 81 — thấp hơn khoảng 15% so với mức trung bình dài hạn là 95. Đáng chú ý, gần 90% tổng năng lượng này đến từ chỉ ba cơn bão chính: Erin, Gabrielle và Humberto.
Sự mất cân bằng (imbalance) này không phải là mới, nhưng nó là một mô hình đang ngày càng trở nên quen thuộc. Hiện nay, số lượng cơn bão ít hơn đang chiếm phần lớn tổng năng lượng của mỗi mùa bão, cho thấy hồ sơ rủi ro (risk profile) của Đại Tây Dương đang dần tập trung vào những giai đoạn ngắn nhưng cường độ cao. Đối với những người hoạt động trên biển, điều này đồng nghĩa với việc thời kỳ nguy hiểm đối với ngành vận tải biển có thể bị nén lại chỉ trong một vài tuần biến động (volatile weeks), thay vì kéo dài suốt mùa hè.
Các hệ thống bão mạnh xuất hiện liên tiếp trong thời gian ngắn cũng tạo rahàng loạt hệ lụy dây chuyền. Các cảng biển đối mặt với tình trạng tắc nghẽn gia tăng. Hàng hóa bị chuyển hướng hoặc trì hoãn. Chi phí bảo hiểm cho các tàu hoạt động trong giai đoạn bất ổn này cũng biến động mạnh, thậm chí kéo dài rất lâu sau khi thời tiết đã ổn định. Do đó, đối với các nhà khai thác trên khắp vùng Caribe và Vịnh Mexico, tính linh hoạt và khả năng nắm bắt tình hình gần như theo thời gian thực (near-real-time awareness) đã trở nên quan trọng, không kém so với dự báo dài hạn.
Dự báo cuối mùa: kết thúc chưa êm đềm
Mặc dù nửa đầu mùa bão diễn ra tương đối yên ả, nhưng điều này không loại trừ khả năng giai đoạn cuối sẽ kém sôi động. Nhiệt độ nước biển ấm bất thường, hiện tượng La Niña đang tiếp diễn và sự giảm bớt của bụi Sahara đều là các yếu tố thuận lợi cho sự gia tăng hoạt động của bão. Thêm vào đó, dao động Madden–Julian (MJO) vẫn đang trong pha thuận lợi, khiến khả năng xuất hiện nhiều cơn bão di chuyển dài bắt nguồn từ các nhiễu động nhiệt đới ngoài khơi châu Phi trong tháng 10 và có thể cả tháng 11 là khá cao.
Ngay cả khi tổng số cơn bão cuối mùa thấp hơn so với dự báo ban đầu, rủi ro vẫn chưa hề kết thúc. Việc xuất hiện hai cơn bão Cấp 5 (Category 5 hurricanes) trong hai năm liên tiếp là điều hiếm gặp, nhưng nó cho thấy lượng nhiệt tích tụ khổng lồ mà Đại Tây Dương hiện đang tích trữ . Khi nguồn nhiệt này trùng hợp với điều kiện gió đứt yếu (weaker wind shear), các cơn bão có thể tăng cường độ cực nhanh, đôi khi chỉ trong vòng một hoặc hai ngày.
Nói một cách đơn giản, giai đoạn bận rộn nhất của mùa bão vẫn còn ở phía trước. Lịch sử cho thấy tháng 9 và tháng 10 thường là những tháng hoạt động mạnh nhất, và các hệ thống bão cuối mùa thường nằm trong số những cơn bão tàn phá nặng nề nhất. Ví dụ, Bão Sandy (2012) và Bão Wilma (2005) đã cùng nhau gây ra thiệt hại gần 84 tỷ USD tại Mỹ, trong khi Bão Mitch (1998) khiến hơn 11.000 người thiệt mạng cùng hàng tỷ USD thiệt hại khác trên khắp Trung Mỹ. Trên cơ sở đó, sẽ là quá sớm để cho rằng mùa bão Đại Tây Dương đã kết thúc. Các điều kiện vẫn đủ để tạo ra những bất ngờ trước khi kết thúc năm. Ngược lại, khu vực Thái Bình Dương hiện tại có vẻ êm đềm hơn, nhưng vẫn tiềm ẩn rủi ro. Đối với các nhà khai thác, mục tiêu không bao giờ là tránh bão hoàn toàn, mà là duy trì sự liên tục trong hoạt động khi chúng chắc chắn xuất hiện.
ĐỔI MỚI ĐỂ THEO KỊP BIẾN ĐỘNG
Nhịp độ thất thường của mùa bão năm nay đang phản ánh một thực tế đáng lo ngại: tính dự báo ngày càng suy giảm. Các yếu tố như nhiệt độ đại dương tăng cao, sự thay đổi trong các mô hình khí quyển và các dao động khí hậu ngày càng bất ổn đang tác động lẫn nhau khiến hành vi của bão trở nên khó lường hơn bao giờ hết – và đó là một thách thức lớn đối với công tác dự báo và ứng phó.
Đối với ngành hàng hải, công tác chuẩn bị không còn có thể chỉ là một bài tập thường niên dựa trên dự báo theo mùa. Thay vào đó, nó phải trở thành một quy trình liên tục, được thúc đẩy và hỗ trợ bởi dữ liệu thời gian thực, khả năng quan sát xuyên đại dương, và năng lực ra quyết định vận hành ngay lập tức.
Các nhà khai thác cần phải vượt ra ngoài những dự báo tự động, tìm kiếm hướng dẫn chuyên biệt, phù hợp với điều kiện vận hành thực tế — chẳng hạn như giới hạn của tàu đối với độ cao sóng hoặc các yếu tố điều hướng cụ thể. Yếu tố con người đóng vai trò thiết yếu trong việc diễn giải dự báo, đặt chúng trong bối cảnh cụ thể, chỉ ra các rủi ro tiềm ẩn, đề xuất điều chỉnh lộ trình hoặc tốc độ, hoặc thậm chí khuyến nghị hoãn hành trình khi cần thiết.
Loại phân tích linh hoạt và chuyên biệt theo tình huống này cho phép người ra quyết định chủ động ứng phó thay vì bị động, giúp duy trì an toàn và hiệu quả vận hành ngay cả khi điều kiện thời tiết biến động bất ngờ.
Mục tiêu không phải là dự đoán chính xác tuyệt đối mọi cơn bão, mà là đảm bảo rằng những người đang hoạt động trên biển có quyền truy cập vào thông tin phù hợp, theo thời gian thực, được hỗ trợ 24/7/365, cùng với các phân tích có cấu trúc giúp họ ra quyết định vận hành kịp thời — từ đó nâng cao khả năng cảnh giác, kết nối và linh hoạt trước thời tiết khó lường.
Với những người đi biển hoặc điều hành đội tàu từ đất liền, lợi thế cạnh tranh hiện nay nằm ở nhận thức — biết sớm hơn, hành động nhanh hơn, và điều chỉnh trước khi gián đoạn xảy ra.
Chris Lin
Nguồn: hellenicshipping
