Một tàu phá băng chạy bằng năng lượng hạt nhân của Nga hộ tống các tàu trên Tuyến đường biển phía Bắc, ngày 14 tháng 7 năm 2016. Nguồn ảnh: knyazev vasily / Shutterstock
Hãng vận tải container MSC Mediterranean Shipping Company vừa tái khẳng định cam kết không sử dụng Tuyến Biển Phương Bắc, viện dẫn lo ngại về môi trường và những thách thức vận hành, ngay cả khi các hãng tàu Trung Quốc ngày càng khai thác mạnh tuyến hàng hải Bắc Cực, vốn rút ngắn đáng kể thời gian vận chuyển giữa châu Á và châu Âu.
“Tuyến Biển Phương Bắc vẫn chưa phát triển đủ để vận tải thương mại, bởi điều kiện an toàn cho điều hướng và quá cảnh chưa được đảm bảo,” MSC nêu trong thông báo gửi khách hàng. Hãng nhấn mạnh rằng “sự gia tăng lưu lượng tàu qua Bắc Cực có thể ảnh hưởng đến hệ sinh thái mong manh của khu vực và các tảng băng.”
MSC cũng bày tỏ quan ngại việc gia tăng vận tải có thể tác động tiêu cực đến cộng đồng Bắc Cực “bằng cách gây tắc nghẽn tuyến hàng hải hiện hữu và làm chậm các luồng vận tải thiết yếu, vốn là sinh mệnh cho sự tồn tại và thịnh vượng của họ.” Hãng nhấn mạnh không có “lý do vận hành” nào để sử dụng tuyến này khi MSC đã có “năng lực và phương tiện để vận chuyển hàng hóa khách hàng an toàn, đáng tin cậy trên toàn cầu mà không cần qua Tuyến Biển Phương Bắc.”
Quan điểm này của hãng vận tải container lớn nhất thế giới đối lập rõ rệt với sự quan tâm ngày càng tăng của Trung Quốc. Chủ tịch MSC Diego Aponte lần đầu đưa ra cam kết vì môi trường này vào năm 2019, sau đó tái khẳng định năm 2021 sau sự cố Ever Given ở kênh đào Suez, và một lần nữa vào năm 2024 khi các vụ tấn công của Houthi ở Biển Đỏ buộc nhiều hãng phải vòng qua Mũi Hảo Vọng. Lập trường của MSC phù hợp với các hãng vận tải lớn khác vốn cũng cam kết tránh tuyến Bắc Cực.
Trong khi đó, các hãng tàu Trung Quốc lại đang mở rộng nhanh chóng. NewNew Shipping đi đầu, thực hiện 13 chuyến vận chuyển khoảng 20.000 TEU trong năm 2024, trong đó có tàu NewNew Panda 1 (4.363 TEU), thuộc số ít tàu lớn nhất từng đi qua Bắc Cực.
Mới đây, tàu container Panamax Istanbul Bridge do Trung Quốc vận hành đã hoàn tất một trong những chuyến đi nhanh nhất qua Tuyến Biển Phương Bắc của Nga, chỉ mất 6 ngày. Con tàu khởi hành từ St. Petersburg ngày 18/8 và dự kiến cập cảng Thanh Đảo ngày 12/9, hoàn tất hành trình châu Âu – châu Á qua Bắc Cực chỉ trong 25 ngày.
Cuối tháng này, một tàu 4.890 TEU sẽ khai trương dịch vụ China-Europe Arctic Express do Haijie Shipping Company vận hành, kết nối ba cảng Trung Quốc với các cảng lớn của châu Âu gồm Felixstowe, Rotterdam và Hamburg. Tuyến này chỉ mất 18 ngày, rút ngắn đáng kể so với tuyến truyền thống qua kênh đào Suez vốn mất 40–50 ngày.
Sự mở rộng nhanh chóng của hoạt động vận tải Bắc Cực diễn ra trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét. Trong vài năm qua, các tàu chở dầu và LNG thông thường đã khai thác tuyến này theo mùa vào các tháng 8–10, cho thấy “tác động mạnh mẽ của biến đổi khí hậu đối với diện tích băng biển Bắc Cực.” Dự báo trong những năm tới, cửa sổ điều hướng cho tàu không thuộc loại ice-class sẽ tiếp tục mở rộng.
NewNew Shipping đang lên kế hoạch đóng năm tàu container 4.400 TEU Arc7 ice-class có khả năng vận hành quanh năm trên tuyến này, kể cả mùa đông với sự hỗ trợ của tàu phá băng. Khoản đầu tư này cho thấy cam kết dài hạn của Trung Quốc với vận tải Bắc Cực.
Các tổ chức môi trường đã phản ứng bằng nhiều sáng kiến, như “Arctic Corporate Shipping Pledge” của Ocean Conservancy, kêu gọi doanh nghiệp tự nguyện cam kết tránh tuyến Bắc Cực. Cam kết này được các hãng lớn như MSC, CMA CGM, Maersk, Evergreen và Hapag-Lloyd ký, với tuyên bố rằng “gia tăng lưu lượng tàu qua Bắc Cực tiềm ẩn rủi ro lớn và có thể gây hậu quả thảm khốc cho môi trường.”
Theo Ocean Conservancy, Bắc Cực đang ấm lên nhanh gấp 2–3 lần so với các khu vực khác trên hành tinh, dẫn đến “băng mùa hè thu hẹp, hệ sinh thái biển biến đổi chưa từng có và nhiều bất định cho người dân bản địa.”
Các doanh nghiệp ký cam kết không chỉ tránh tuyến Bắc Cực mà còn hỗ trợ phát triển các chuẩn mực an toàn, bền vững cho vận tải khu vực này, bao gồm: “cấm sử dụng và vận chuyển dầu nặng ở Bắc Cực, đề xuất Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) công nhận Trung tâm Bắc Băng Dương là Khu vực Đặc biệt Nhạy cảm, xác định các hành lang vận tải ít tác động nhằm bảo vệ hệ sinh thái và văn hóa bản địa, đồng thời áp dụng các biện pháp kiểm soát ô nhiễm nghiêm ngặt.”
Khi băng Bắc Cực tiếp tục tan nhanh vì biến đổi khí hậu, tranh luận về vận tải qua khu vực này chắc chắn sẽ nóng lên. Lợi ích kinh tế từ thời gian vận chuyển rút ngắn giữa châu Á và châu Âu rất hấp dẫn – như chuyến khai trương của Haijie Shipping đã được đặt kín – nhưng cần được cân nhắc với nguy cơ môi trường và lợi ích của cộng đồng bản địa.
Hiện tại, ngành vận tải biển vẫn chia rẽ: các hãng phương Tây lớn giữ vững cam kết môi trường, trong khi các hãng mới nổi – đặc biệt từ Trung Quốc – đang thúc đẩy tham vọng Bắc Cực, có thể làm thay đổi sâu sắc bản đồ vận tải biển toàn cầu.
Chloe Lê
Nguồn: gcaptain
