Hải Phòng và Thành phố Hồ Chí Minh đang nổi lên như những mắt xích trọng yếu trong quá trình tái định hình chuỗi cung ứng, trong khi căng thẳng địa chính trị lại thúc đẩy làn sóng xuất khẩu bùng nổ chưa từng có.
Các cảng container sôi động của Việt Nam đang viết nên một chương mới trong thương mại toàn cầu, phản ánh cách mà những nền kinh tế tầm trung có thể tận dụng sự cạnh tranh giữa các cường quốc và những lo ngại về chuỗi cung ứng đang bao trùm các phòng họp từ Thung lũng Silicon đến Stuttgart.
Trong chín tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã xuất khẩu sang Hoa Kỳ lượng hàng hóa trị giá 112 tỷ đô la Mỹ, tăng 27% so với cùng kỳ năm trước, bất chấp việc Washington áp thuế 20% đối với hàng nhập khẩu từ Việt Nam — một biện pháp về chính sách thường khiến dòng chảy thương mại suy giảm.
Việt Nam đã ứng phó với mối đe dọa thuế quan bằng cách nhanh chóng tăng cường sử dụng nguyên liệu trong nước — một chiến lược vừa giúp né tránh thuế nhập khẩu, vừa củng cố hệ sinh thái sản xuất nội địa.
Những gì đang diễn ra tại ba cảng lớn của Việt Nam — Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng — phản ánh một sự điều chỉnh căn bản trong ngành sản xuất toàn cầu. Khi các tập đoàn đa quốc gia triển khai chiến lược “Trung Quốc+1” nhằm đa dạng hóa sản xuất vượt ra ngoài phạm vi sản xuất tập trung tại Trung Quốc, Việt Nam đã nổi lên như bên hưởng lợi lớn nhất.
Hải Phòng – phục vụ trung tâm công nghiệp quanh Hà Nội – chứng kiến chỉ số kết nối tăng vọt từ 609 lên 634 trong chín tháng đầu năm 2025, mức tăng mạnh nhất trong số các cảng lớn của Việt Nam. Hiện cảng này đang xử lý một lượng hàng hóa ngày càng đa dạng, bao gồm hàng điện tử, máy móc và linh kiện ô tô phục vụ người tiêu dùng Mỹ và các nhà máy châu Âu.
Cảng Thành phố Hồ Chí Minh ghi nhận mức tăng ổn định hơn, dù ít kịch tính hơn. Chỉ số kết nối của cảng tăng từ 591 lên 607, phản ánh vai trò của một cửa ngõ hàng hải lâu đời và đa dạng nhất Việt Nam.
Trong khi đó, Đà Nẵng lại gặp khó khăn. Bất chấp nỗ lực phục hồi giữa các năm, chỉ số kết nối của cảng miền Trung này giảm 3,16% so với đầu năm, phơi bày khoảng cách giữa các cảng hàng đầu của Việt Nam với những đối thủ khu vực còn thiếu mạng lưới hậu phương vững chắc.
Việt Nam không chỉ đơn thuần hưởng lợi từ căng thẳng thương mại Mỹ - Trung. Hà Nội đang từng bước định vị mình như giao điểm thương mại chiến lược của khu vực Đông Nam Á.
Bulgaria đã nâng cấp quan hệ với Việt Nam lên quan hệ đối tác chiến lược trong năm nay, với kim ngạch thương mại song phương tăng 15% trong nửa đầu năm 2025, đạt gần 145 triệu đô la Mỹ.
Đáng chú ý hơn, Pakistan và Việt Nam đang lên kế hoạch khởi động đàm phán hiệp định thương mại ưu đãi (PTA) — một bước đi có thể mở ra cơ hội tiếp cận thị trường khổng lồ của Nam Á, đồng thời củng cố vai trò của Việt Nam như cửa ngõ thương mại của khối ASEAN với hơn 600 triệu người tiêu dùng.
Việt Nam xem những mối quan hệ này là chiến lược, bởi mỗi hiệp định được ký kết đều giúp nâng tầm vị thế của quốc gia như trung tâm liên kết khu vực, và điều đó chuyển hóa trực tiếp thành sản lượng vận tải và doanh thu cảng biển.
Chiến lược này dường như đang phát huy hiệu quả. Bộ Công Thương Việt Nam dự báo xuất khẩu sang Mỹ có thể đạt kỷ lục 125–130 tỷ đô la Mỹ trong năm nay, củng cố vị thế của Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ hai của Washington tại Đông Nam Á, chỉ sau Singapore.
Tuy nhiên, thành công cũng kéo theo thách thức. Cả ba cảng lớn đều ghi nhận tốc độ tăng trưởng kết nối chậm lại hoặc ổn định trong quý III, cho thấy hệ thống hạ tầng hàng hải của Việt Nam đang tiến gần đến giới hạn năng lực.
Mục tiêu đầy tham vọng của Đảng Cộng sản Việt Nam — đạt tăng trưởng kinh tế 10% mỗi năm trong 5 năm tới — sẽ đòi hỏi một cuộc mở rộng cảng biển quy mô lớn. Các cơ sở hạ tầng hiện có, vốn được xây dựng cho một nền sản xuất nhỏ hơn, đang đối mặt với tình trạng tắc nghẽn ngày càng nghiêm trọng khi khối lượng xuất khẩu bùng nổ.
Khoảng cách về cơ sở hạ tầng này cũng mở ra nhiều cơ hội mới. Các nhà đầu tư nước ngoài và hãng tàu quốc tế đang theo dõi sát sao, nhận thấy các cảng biển của Việt Nam đang trở thành mắt xích trọng yếu trong chuỗi cung ứng toàn cầu mới nổi. Câu hỏi đặt ra là: Liệu Việt Nam có thể xây dựng đủ nhanh để bắt kịp nhu cầu hay không?
Sự bứt phá của ngành hàng hải Việt Nam mang ý nghĩa vượt ra ngoài phạm vi kinh tế. Mối quan hệ thương mại ngày càng sâu sắc với Hoa Kỳ đang mang lại cho Hà Nội đòn bẩy chiến lược trong các cuộc thảo luận về an ninh khu vực, đặc biệt là tranh chấp trên Biển Đông, nơi yêu sách lãnh thổ của Việt Nam và Trung Quốc chồng lấn.
Thách thức lớn nhất hiện nay là liệu hạ tầng hàng hải của Việt Nam có thể theo kịp khát vọng phát triển mạnh mẽ của chính mình hay không.
Chris Lin
Nguồn: Container-news
