Đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc trong lĩnh vực năng lượng sạch đã tăng lên 80 tỷ USD tính đến tháng 11/2025, khi các biện pháp thuế quan cứng rắn của chính quyền Tổng thống Donald Trump thúc đẩy nhiều quốc gia tăng cường hợp tác năng lượng với Trung Quốc. Mức đầu tư này tương đương với mức tăng trưởng hàng năm là 60%, so với tổng 100 tỷ USD được chi tiêu trong hai năm trước đó, khi Bắc Kinh tận dụng vị thế thống trị của mình về công nghệ chuyển đổi năng lượng. Trước khi Mỹ rút hỗ trợ liên bang cho các dự án năng lượng sạch, Trung Quốc đã giữ vị thế số một toàn cầu trong các lĩnh vực điện mặt trời, điện gió, xe điện và pin xe điện.
“Nền kinh tế công nghệ sạch đại diện cho một hình thức hợp tác Nam – Nam phát triển mạnh mẽ, nơi các mục tiêu phát triển quốc gia gặp gỡ sức mạnh công nghiệp – công nghệ của Trung Quốc,” bà Caroline Wang, chuyên gia phân tích của tổ chức Climate Energy Finance (CEF) có trụ sở tại Australia, cho biết trong một báo cáo. “Trong khi Mỹ xem sự trỗi dậy của Trung Quốc là mối đe dọa, thì nhiều quốc gia đang phát triển lại được truyền cảm hứng từ thành công và hướng tới việc noi theo.”
Theo CEF, Đông Nam Á hiện là điểm đến hàng đầu của dòng vốn đầu tư năng lượng sạch từ Trung Quốc, với Indonesia và Malaysia dẫn đầu. Các dự án lớn trong khu vực bao gồm nhà máy sản xuất pin trị giá 6 tỷ USD tại Indonesia, được phát triển theo mô hình liên doanh giữa Indonesia Battery, Aneka Tambang và tập đoàn sản xuất pin xe điện khổng lồ của Trung Quốc - Contemporary Amperex Technology Co. Limited (CATL).
Khu vực Trung Đông và Bắc Phi cũng đang chứng kiến làn sóng gia tăng mạnh mẽ các khoản đầu tư năng lượng tái tạo từ Trung Quốc, trong bối cảnh các chính phủ nỗ lực giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ. Nhiều quốc gia đã đưa ra các gói ưu đãi đa dạng nhằm thu hút đầu tư công nghệ sạch từ Trung Quốc, bao gồm chính sách thuế cạnh tranh và rút ngắn quy trình phê duyệt dự án. Các dự án này chủ yếu tập trung vào việc tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án liên doanh với đối tác địa phương, phát triển năng lực sản xuất trong nước và tạo thêm việc làm.
Đáng chú ý, lĩnh vực năng lượng sạch của Trung Quốc cũng đang kinh doanh sôi động với các nền kinh tế kém phát triển hơn, ngay cả khi Mỹ rút lui khỏi cuộc đua năng lượng sạch. Trên thực tế, 51% mức tăng trưởng doanh số bán xe điện (EV) của Trung Quốc đến từ các quốc gia ngoài OECD. Xuất khẩu EV sang ASEAN tăng vọt 75% trong tám tháng đầu năm 2025, trong khi xuất khẩu sang châu Phi gần như tăng gấp ba lần, dẫn đầu là Morocco và Nigeria – riêng Nigeria ghi nhận mức tăng gấp sáu lần về lượng mua. Xuất khẩu sang Trung Đông tăng 72%, còn doanh số bán hàng sang Mỹ Latinh tăng 11%. Không chỉ dừng ở xe điện, Trung Quốc còn xuất khẩu 46 GW thiết bị điện mặt trời trong tháng 8, vượt tổng công suất điện mặt trời lắp đặt hiện nay của Australia.
Các nhà phân tích của Ember nhận định, công nghệ điện của Trung Quốc đang dần trở thành nền tảng của hệ thống năng lượng mới, trong bối cảnh chi phí tiếp tục giảm sâu, thúc đẩy tốc độ tăng trưởng nhanh chưa từng có, đặc biệt tại các nền kinh tế mới nổi.
Tất cả những diễn biến này được thúc đẩy bởi chu kỳ tích cực của việc giá năng lượng tái tạo giảm, một hiện tượng kinh tế trong đó quy mô sản xuất và ứng dụng càng mở rộng thì chi phí càng giảm, từ đó khuyến khích việc áp dụng và sản xuất nhiều hơn, tạo ra một vòng xoáy giảm giá tự duy trì và sự gia tăng mạnh mẽ trong việc triển khai. Chu trình tự củng cố này được thúc đẩy bởi những tiến bộ công nghệ, lợi thế kinh tế theo quy mô trong sản xuất, sự cạnh tranh ngày càng gay gắt và hiệu quả lắp đặt – vận hành các hệ thống năng lượng tái tạo hiệu quả hơn.
Giá trị xuất khẩu năng lượng xanh của Trung Quốc trên thực tế đã giảm 47% tính theo USD so với mức đỉnh điểm vào tháng 3/2023, trong bối cảnh các nhà sản xuất điện mặt trời của nước này đang vướng vào một cuộc chiến giá cả khốc liệt. Kể từ năm 2020, Trung Quốc đã chứng kiến làn sóng giảm giá mạnh ở cả tấm pin mặt trời và pin xe điện, trong đó giá module điện mặt trời lao dốc đáng kể. Riêng năm 2024, giá trung bình một bộ pin xe điện tại Trung Quốc giảm khoảng 30%, qua đó kéo giá trung bình các mẫu SUV điện (BEV) giảm gần 10% trong cùng năm.
Thị trường tự do
Năm ngoái, cựu Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen từng cảnh báo rằng việc Trung Quốc bảo lãnh phát hành trái phiếu cho các công ty năng lượng và các công ty khác đang tạo ra tình trạng dư cung, qua đó làm méo mó thị trường toàn cầu.
Trung Quốc đã đầu tư hơn 50 tỷ USD vào chuỗi sản xuất từ tấm bán dẫn đến tấm pin mặt trời — gấp 10 lần so với châu Âu — đồng thời nắm quyền kiểm soát khoảng 95% nguồn cung polysilicon và tấm bán dẫn toàn cầu. Tổng công suất lắp đặt năng lượng tái tạo của nước này, bao gồm điện gió và điện mặt trời, đã đạt 1.410 GW trong năm ngoái, vượt qua than đá.
Trước đó, vào năm 2023, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cũng cảnh báo về những rủi ro khi thế giới phụ thuộc quá lớn vào ngành năng lượng sạch và điện mặt trời của Trung Quốc.
Tuy nhiên, Bắc Kinh hiện cho thấy dấu hiệu ngày càng sẵn sàng vận hành theo các quy luật của thị trường tự do.
Đầu năm nay, South China Morning Post đưa tin Trung Quốc đang tìm cách hiện đại hóa lĩnh vực năng lượng tái tạo bằng việc để giá năng lượng sạch do thị trường quyết định, thay vì chịu sự ấn định của Nhà nước. Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC) cùng Cục Năng lượng Quốc gia (NEA) đã ban hành thông báo về việc đẩy mạnh “cải cách theo định hướng thị trường”, theo đó giá điện lưới được sản xuất từ các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời — vốn trước đây được ấn định — sẽ được xác định bằng cơ chế thị trường.
“Trong bối cảnh năng lượng mới được phát triển trên quy mô lớn, cơ chế giá điện cố định khi hòa lưới không thể phản ánh chính xác quan hệ cung – cầu của thị trường, đồng thời cũng không chia sẻ trách nhiệm điều tiết hệ thống điện,” các cơ quan chức năng Trung Quốc cho biết.
Trong nỗ lực cân bằng cơ chế giá do thị trường điều tiết, Bắc Kinh sẽ triển khai hệ thống “cán cân thanh toán”, một hệ thống tương tự hợp đồng chênh lệch (contracts for difference) của Vương quốc Anh. Theo đó, các nhà sản xuất điện sẽ được bù đắp khi giá điện xuống dưới mức thỏa thuận và phải hoàn trả phần lợi nhuận vượt mức khi giá vượt quá một ngưỡng nhất định.
Động thái này nhấn mạnh sự chuyển dịch của Bắc Kinh khỏi các ưu đãi dựa trên trợ cấp khi lĩnh vực năng lượng tái tạo của quốc gia này ngày càng trưởng thành. Trước đó, nước này từng hứng chịu nhiều chỉ trích vì các chính sách mang tính bảo hộ cao đối với ngành năng lượng tái tạo và bị đổ lỗi là nguyên nhân gây ra tình trạng dư cung trên thị trường toàn cầu.
Chris Lin
Nguồn: oilprice
