Iran đã đe dọa sẽ đóng Eo biển Hormuz nhưng cho đến nay vẫn chưa thực hiện
Trong vài ngày, thế giới nín thở theo dõi căng thẳng giữa Israel, Mỹ và Iran, nhưng hiện tại xung đột có vẻ chưa leo thang thêm. Iran đã chọn cách "giữ thể diện" bằng một cuộc tấn công có giới hạn vào căn cứ quân sự Mỹ ở Qatar – hành động được thị trường chứng khoán xem là dấu hiệu hạ nhiệt căng thẳng.
Dù vậy, Iran vẫn nắm giữ “con bài chiến lược” là khả năng phong tỏa Eo biển Hormuz – điều có thể gây tổn thất lớn cho kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu động thái đó có thực sự mang lại lợi ích cho Iran hay lại là một “bàn phản lưới nhà”.
Tại sao xuất khẩu dầu lại quan trọng với Tehran
Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ (EIA), “nền kinh tế Iran đa dạng hóa hơn so với nhiều quốc gia Trung Đông khác”. Tuy nhiên, các sản phẩm công nghiệp của Iran chủ yếu được tiêu thụ trong nước.
Do đó, xuất khẩu dầu mỏ và các sản phẩm từ dầu là nguồn thu quan trọng đối với chính phủ Iran. Nhóm hàng này chiếm hơn 17% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước, trong khi khí tự nhiên chiếm khoảng 12%. Theo EIA, Iran là nhà sản xuất dầu thô lớn thứ tư trong khối OPEC vào năm 2023, và đứng thứ ba thế giới về sản lượng khí khô (loại khí tự nhiên chứa ít nhất 85% methane và hầu như không có các khí ngưng tụ như hydro) vào năm 2022.
Iran vẫn xuất khẩu dầu dù bị trừng phạt
Dù bị áp đặt lệnh trừng phạt suốt nhiều năm, điều này không ngăn cản chính quyền Iran tiếp tục xuất khẩu dầu. Trung Quốc là bên hưởng lợi lớn nhất, khi trong năm 2023 đã nhập gần 90% lượng dầu mà Iran xuất khẩu.
Tháng 3/2024, tờ Financial Times dẫn lời Bộ trưởng Dầu mỏ Iran khi đó – ông Javad Owji – cho biết xuất khẩu dầu của Iran đã mang về hơn 35 tỷ USD trong năm 2023. Theo Ngân hàng Thế giới, từ tháng 4 đến tháng 12 năm 2023, ngành dầu mỏ chiếm hơn 8% GDP của Iran. Các ước tính từ công ty phân tích dữ liệu Vortexa cho thấy Iran thậm chí có thể đã xuất khẩu nhiều hơn trong năm sau đó.
Trung Quốc: Đối tác thương mại quan trọng
Vì vậy, nếu Iran phong tỏa Eo biển Hormuz, nước này sẽ tự gây thiệt hại cho chính mình. Không chỉ nguồn thu từ dầu mỏ bị ảnh hưởng, mà còn khiến đối tác thương mại lớn là Trung Quốc – quốc gia đang được hưởng lợi từ việc mua dầu giá rẻ – không hài lòng.
Kênh truyền hình Iran International (trụ sở tại London) ước tính rằng Tehran đang bán dầu với mức giá thấp hơn khoảng 20% so với giá thị trường thế giới, do người mua phải đối mặt với nguy cơ bị Mỹ trừng phạt. Theo kênh này, các nhà máy lọc dầu Trung Quốc là khách hàng lớn nhất của các lô dầu xuất khẩu "bất hợp pháp" từ Iran. Những lô dầu này thường được pha trộn với dầu từ các quốc gia khác thông qua bên trung gian, rồi được khai báo tại Trung Quốc là nhập khẩu từ Singapore hoặc một nước thứ ba.
Theo công ty nghiên cứu năng lượng độc lập Rystad Energy (Na Uy), Trung Quốc nhập khẩu gần 11 triệu thùng dầu thô mỗi ngày, trong đó khoảng 10% đến từ Iran.
Phong tỏa sẽ ảnh hưởng đến các nước láng giềng
Việc phong tỏa eo biển cũng sẽ gây rắc rối cho các nước láng giềng của Iran. Kuwait, Iraq và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) đều vận chuyển dầu qua tuyến hàng hải này. Nhà kinh tế Justin Alexander, chuyên gia phân tích khu vực Vùng Vịnh, nhận định trên LinkedIn rằng nếu Tehran đóng eo biển, điều này sẽ “làm suy yếu những liên minh còn lại” mà Iran đang có với các quốc gia trong khu vực.
Khả năng Iran thực sự duy trì được một cuộc phong tỏa cũng bị đặt dấu hỏi. Ông Homayoun Falakshahi từ công ty phân tích Kpler nói với truyền hình Đức rằng ông tin việc phong tỏa eo biển sẽ lập tức vấp phải phản ứng quân sự nhanh chóng và quyết liệt từ cả Mỹ lẫn các nước châu Âu, và Iran chỉ có thể đóng eo biển trong vòng một đến hai ngày.
Chỉ một phần nhỏ lượng dầu đi qua Eo biển Hormuz được vận chuyển qua đường ống; phần lớn vẫn được vận chuyển bằng tàu biển
Nền kinh tế Iran đang gặp khó khăn
Nếu tình hình kinh tế Iran tiếp tục xấu đi, điều này sẽ gây phản ứng tiêu cực mạnh từ người dân. Giáo sư Djavad Salehi-Isfahani (Đại học Virginia Tech, Hoa Kỳ) cho biết mức sống tại Iran đã giảm xuống tương đương cách đây 20 năm do ảnh hưởng của các lệnh trừng phạt.
Các lệnh trừng phạt này không chỉ nhắm vào ngành dầu mỏ mà còn ảnh hưởng đến các giao dịch thanh toán quốc tế với Iran, khiến lạm phát gia tăng mạnh. Từ đầu năm 2025, lạm phát đã tăng vọt, đạt hơn 38,7% vào tháng 5 so với cùng kỳ năm 2024. Sự kết hợp giữa lệnh trừng phạt và tỷ giá hối đoái thấp khiến cuộc sống hằng ngày của người dân Iran ngày càng trở nên đắt đỏ.
Chris Linh Dương
Nguồn: https://www.dw.com/
